“Boontje zal wel om zijn loontje komen. De waarheid achterhaalt hem wel”, verzuchtte Koos toen er weer eens een schaamteloos staaltje machtsmisbruik werd besproken aan de lunchtafel. In de kantine van de faculteit aan de unversiteit.
Ik kon het niet nalaten hem een beetje te jennen, en zei iets als: “Nou, het kon wel eens zo zijn dat corruptie de stabiele toestand is.” Het is een vrolijke lunch geworden. Jammer voor Koos, maar mijn stelling werd alleen maar bevestigd.
Het hoofdargument ligt diep in de natuurwetten verankerd, met name in de ‘tweede hoofdwet van de thermodynamica’. Populair gezegd wordt daarmee gesteld dat het energie kost om orde te creëren. Dat geldt voor alle fysieke systemen. Niet alleen voor atomen en moleculen maar voor alle objecten. Dus ook voor mensen, organisaties en andere samenlevingsvormen.
Een stabiele toestand is een toestand met een minimum energie. Daarom zoekt water altijd het laagste punt. En lopen batterijen leeg.
Het gaat daarbij om het van oorsprong natuurkundige begrip energie; van het type dat windmolens omzetten of dat Einstein met E=Mc2 bedoelde.
Waar het woord energie gebruikt wordt voor lichamelijke of emotionele drijfveer kunnen we er ook een heel eind mee komen.
En, in het verlengde daarvan, in de economie: arbeid, kapitaal, geld.
Ergens orde in scheppen houdt in dat je er maar een beperkt aantal toestanden voor toestaat.
Kinderen kunnen zich bijvoorbeeld op ontzettend veel manieren =toestanden= over een schoolplein verdelen. Er zijn echter maar enkele toestanden waarin ze zich van klein tot groot gerangschikt in een rij voor de deur opstellen.
Om zo'n enkele, ‘ordelijke’ toestand te maken moet je best wat moeite doen; moeite van het soort dat energie kost. Alle andere toestanden ervaren we dan als verstoringen van de orde.
Volgens Ashby’s law of requisite variety moet je dan voor elke mogelijke verstoring van een ordelijke toestand minimaal 1 ‘correctiemaatregel’ treffen. En dan wel één die effectief is.
Wat je als ordelijk beschouwt bepaal je zelf. Het is een keuze. Maar wie voor een hoge mate van orde kiest moet zich wel realiseren dat er dan meer correctiemaatregelen nodig zijn en dat die meer energie vergen.
Voorbeeld:
wie het huishouden tiptop wil hebben zal daar veel energie -aandacht en inspanning- aan moeten besteden. En er de nodige hulpmiddelen voor in moeten zetten. Wie dat allemaal niet wil, of niet kan, ziet het huishouden verslonzen.
Ander voorbeeld:
door de bewegingsvrijheid van de politie in te perken - d.i. de politie het gebruik van bepaalde correctiemaatregelen ontzeggen - krijgt het geboefte - dat zich niet aan regels stoort - meer kans de dans te ontspringen.
Dat “corruptie de stabiele toestand is” -van een samenleving- is nu gemakkelijk te begrijpen.
Het is de grondtoestand; "as low as you can go".
Maar gelukkig blijken er meer toestanden mogelijk. Ook min of meer stabiel. Kijk maar om je heen.
Alsof er sprake is van een aantal plateaus die samenlevingen kunnen bestijgen. Of vanaf kunnen vallen.
Bij dat bestijgen en vervallen spelen twee aspecten dus een hoofdrol:
een assortiment aan correctiemaatregelen
en een drijfveer, een vorm van energie, om die in te zetten.
Naarmate je daar meer van weet te vinden kun je een hogere mate van orde realiseren.
Je kunt dat dan op een schaal weergeven. Geef -voor samenlevingen- zo'n schaal een naam, en noem die de schaal van 'Network Citizenship Behavior'. Of de 'ncb-schaal'.
Neem daarbij eens als drijfveer: saamhorigheidsgevoel. Waar mensen energie uit putten om elkaar te helpen.
- Onderaan de 'ncb-schaal' staat de door en door corrupte samenleving. Ieder voor zich. De samenleving in failed states. Met de ijzeren logica van de kindsoldaat -ooit op tv- die de smeekbede van een moeder die hij beroofde: “laat me alsjeblieft iets houden om mijn kinderen te voeden” verwierp met: “ik ben ook een kind en ik heb ook honger”.
- Bovenaan: hoge mate van saamhorigheid en lage mate van eigenbelang. De samenleving waarin iedereen zich aan de de normen houdt, normen gebaseerd op door iedereen gedeelde waarden die perfect op elkaar aansluiten. Ja, een utopia.
-
Daartussen ...
De verhouding tussen saamhorigheid en tegenpool eigenbelang. Antagonisten als liefde vs ego.
zelfbehoud ->
familieverband ->
stamverband ->
nationaal ->
en globaal verband.
Gedeelde waarden worden in zo'n network ervaren als de orde;
wetten en normen fungeren er als correctiemaatregelen voor citizenship behavior.
- de verstoringen te identificeren, die tot terugval leiden,
- en correctiemaatregelen daartegen.
Macht
De stabiele toestand in samenlevingen is dat de sterkste wint. Voortdurend uitgedaagd door rivalen.
Met ego dominant. Waarin je "status" en competitie (gehoord van Aukje Nauta) in de hoofdrol kunt verwachten. En saamhorigheid op zijn best als ondergeschikte. (Mensen zijn zo heel instrumenteel bereid patriottistisch voor koning, vlag en vaderland het vuur in te gaan.)
Zo heeft het Romeinse keizerrijk 600 jaar voortbestaan. En de middeleeuwen waren eigenlijk zo een machtsstrijd van 1000 jaar.
De stabiele toestand is overigens niet de meest wenselijke toestand.
Democratie is de minst onwenselijke toestand. (Volgens Churchill, en dan moet t wel waar zijn.)
Zoals we t nu democratisch geregeld hebben is 'het recht van de sterkste' geritualiseerd. Met verkiezingen als rituelen. Met verkozen presidenten, premiers en parlementen. Het gaat 'goed' zolang iedereen zich aan de rites houdt.
Het gaat fout als er een sterkste is die de rites overboord gooit (zoals Poetin en Hitler. En zoals Trump misschien op 6 januari 2021 probeerde).
Democratie is dus een 'laag-entropische' toestand van een samenleving. Hooggeordend - hoogbeschaafd. We moeten er veel energie in steken om die tot stand te brengen en te handhaven. Bewustmaking en moraliteit (onderwijs), sociale voorzieningen, ordehandhaving, rechtvaardigheid; enkele van de voorwaarden, dunkt mij.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten