hypotheses eenvoudig

'Hypothese' is oudgrieks voor 'onderstelling', een uitspraak die we voor waar aannemen.
Een hypothese is ~goed~ als je m kunt toetsen. Ofwel -sinds Popper- als die falsifieerbaar is.
"Een hypothese is falsifieerbaar, als ze [...] kan worden verworpen." (bron: onbelangrijk)

Maar wat betekent dat? Wanneer kan een hypothese verworpen worden?

Ik had voor mezelf altijd een soort van axioma dat een goede hypothese van het type "als 'dit', dan 'dat'" moet zijn. Preciezer: "als 'dit' dan, en slechts dán, 'dat'".
Zo'n hypothese stelt dat 'dat' samenhangt met 'dit'.

Je kunt die in beeld brengen met een diagram:

	dat	niet dat
dit
niet dit

Nu gaan we een waarneming doen.

We wachten tot 'dit' gebeurt (of zoeken een geval van 'dit', of zorgen er -in een experiment- voor dat 'dit' gebeurt) en kijken of 'dat' dan ook optreedt.
Zo ja, noteren we de waarneming in het vakje 'dit' én 'dat'.
Zo nee, noteren we de waarneming in het vakje 'dit' én 'niet-dat'.
We krijgen dan respectievelijk:

	dat	niet dat
dit	waargenomen
niet dit

	dat	niet dat
dit		waargenomen
niet dit

Wat weten we nu?
Nog niet wat we wilden weten, namelijk of 'dat' daadwerkelijk met 'dit' samenhangt.
Daarvoor moeten nog een waarneming doen, namelijk bij 'niet-dit'.

Dus wachten we vervolgens tot 'niet-dit' gebeurt (of zorgen er -in hetzelfde experiment- voor dat 'niet-dit' gebeurt) en kijken of 'niet-dat' dan ook optreedt.
Zo ja, noteren we de waarneming in het vakje 'niet-dit' én 'niet-dat'.
Zo nee, noteren we de waarneming in het vakje 'niet-dit' én 'dat'.

We hebben dan 1 uit 4 mogelijke uitkomsten:

	dat	niet dat
dit	waargenomen
niet dit		waargenomen

	dat	niet dat
dit		waargenomen
niet dit	waargenomen

	dat	niet dat
dit	waargenomen
niet dit	waargenomen

	dat	niet dat
dit		waargenomen
niet dit		waargenomen

Alleen de eerste uitkomst bevestigt de oorspronkelijke hypothese.
Bij alle drie andere uitkomsten gaat die niet op en verwerpen we haar. De hypothese is dus falsifieerbaar (QED)
(Alles is echter niet verloren: de tweede uitkomst bevestigt namelijk de omgekeerde hypothese, slordig gesteld: "als 'niet-dit' dan 'niet-dat'". Omgekeerde samenhang dus.)
Maar de laatste twee uitkomsten duiden er op dat 'dat' NIET samenhangt met 'dit'.

Als ezelsbruggetje geldt: er is samenhang als de waarnemingen op een diagonaal staan.

Van andere dan "als 'dit' dan 'dat'"- stellingen weet ik niet of de falsifieerbaarheid is vast te stellen. De truc is dan om zo'n stelling om te vormen naar "als 'dit' dan 'dat'".