schuldgevoel en schaamte

Schuld en schaamte worden vaak op één hoop gegooid. Maar toch zie ik een onderscheid met vergaande gevolgen.

Eén van de mooiste voorbeelden van dat onderscheid zag ik in een aflevering van Penoza. Twee kwajongens gingen joy-rijden en reden een -naar later bleek- klasgenoot levenslang een rolstoel in. Ze reden door en kwamen er mee weg.

Eén van de dadertjes redeneerde dat er niets aan de hand was zolang er niemand achter kwam. De andere had wroeging en kon het slachtoffer moeilijk onder ogen komen.

De eerste (Koen) vertoonde -wat ik noem- schaamte, de andere (Boris) schuldgevoel.

(Schuldgevoel omdat schuld iets anders kan zijn; het betekent bijvoorbeeld ook: niet-nakomen-van-een-belofte, geld-dat-je-geleend-hebt of aansprakelijkheid voor schade die je aangericht hebt. Los van het gevoel dat je er bij kunt hebben.)

Een kwestie van definitie, dus arbitrair. Je mag ze voor mij ook schA en schU noemen.

Bij schaamte hoort schande: het gevoel fout te zitten tegenover de buitenwereld. De eer -de tegenpool van schaamte- is aangetast. Maar zolang de waarheid niet aan het licht komt is er niets aan de hand. Roofdiermentaliteit.
Bij schuldgevoel leg je als het ware verantwoording af aan je zelf. Dat kun je met je meedragen tot het graf.

Al naargelang welke van de twee de overhand krijgt in de cultuur vormen ze respectievelijk een schaamte- of een schuldcultuur.
De christelijke cultuur is duidelijk een schuldcultuur, gebouwd op het zondebesef. De duurzaamheidsbeweging drijft op schuldgevoel.

Oosterse culturen zijn vaak schaamteculturen. Binnen banken en bedrijven heerst vaak een schaamtecultuur. Sjoemelsoftware is op dezelfde manier fout als afremmen voor een flitspaal.

Beide gevoelens komen voor bij mensen. Bij de ene persoon heeft schaamte de overhand bij de ander schuldgevoel. Ze kunnen elkaar echter moeilijk begrijpen.

Scott Tucker, die miljoenen arme Amerikanen lichter maakte met woekerleningen kan oprecht niet begrijpen waarom hij veroordeeld is tot een miljardenboete en 16 jaar gevangenisstraf.

Dus ook waar binnen culturen de ene de overhand heeft is de andere niet verdwenen. Er stelt zich een soort evenwicht in.
Ik denk dat het één van de fundamentele scheidslijnen in de politiek is (naast die van vrijheid tegenover veiligheid).